โดย ศ.นพ.อิศรางค์ นุชประยูร โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์
การรักษาด้วยการผ่าตัด ร่วมกับฉายรังสี และเคมีบำบัด มักจะทำให้มะเร็งยุบลงจนหายไปได้ ความหวังของหมอและผู้ป่วยคือ มะเร็งหายไปและไม่กลับมาอีกเลย เรามาทำความเข้าใจให้ตรงกันเกี่ยวกับคำว่า “หาย” ก่อน
โดยทั่วการหายไปของมะเร็งหมายถึง การตรวจไม่พบมะเร็ง ไม่ว่าจะด้วยการตรวจร่างกาย หรือด้วยเอกซเรย์ หรือด้วยการตรวจเลือด เมื่อหายจากมะเร็งแล้ว เป็นไปได้ว่าอาจหายไปในวันที่ตรวจ แต่หลังจากนั้นมีการกลับมาใหม่ เมื่อมะเร็งกลับมาใหม่ ภาษาหมอเรียกว่า Relapse หรือ Recurrence ถ้าไม่เคยกลับมาอีกเลยแม้ว่าจะหยุดการรักษาไปนานแล้ว 5 ปี 10 ปี ก็เรียกว่า “หายขาด” จากมะเร็ง หรือ Cure
ดังนั้นถ้าตรวจไม่พบมะเร็ง อาจเรียกว่าหายจากมะเร็งได้ เราไม่มีทางรู้ว่า เป็นการหายชั่วคราว หรือหายขาด ภาษาหมอจึงรวมเรียกว่า Complete Remission หรืออาจเรียกว่า “โรคสงบ” ลงแล้ว เพื่อมิให้เข้าใจผิดว่า หายขาดแล้ว ถ้าโรคสงบลงได้ด้วยการผ่าตัด และหรือรังสี และหรือเคมีบำบัด แพทย์ก็จะหยุดการรักษา และติดตามเฝ้าดูโดยการตรวจด้วยเอกซเรย์และหรือตรวจเลือด แล้วลุ้นว่าจะไม่มีก้อนหรือเซลล์มะเร็งกลับมาอีก หากหยุดยายิ่งนานแล้วตรวจไม่พบมะเร็ง ก็จะมั่นใจขึ้นเรื่อย ๆ ว่า คงจะ “หายขาด” โดยทั่วไป หากหยุดยาไปตั้ง 5 ปีก็ตรวจไม่พบมะเร็งเสียที ก็มักจะมั่นใจพอที่จะประกาศได้ว่า หายขาดจากมะเร็งแล้ว วงการแพทย์จึงมักใช้สถิติ “ระยะปลอดโรค 5 ปี” หรือ “5-year disease-free survival” ไว้เปรียบเทียบประเด็นที่เกี่ยวข้องกับการรักษามะเร็งชนิดต่าง ๆ
การรักษาบางอย่าง เช่นยามุ่งเป้า จะทำให้มะเร็งหายไปได้ คือโรคสงบ ตราบเท่าที่กินยานั้นอยู่ แต่ถ้าหยุดยาเมื่อไร มะเร็งก็จะปรากฏขึ้นอีก ดังนั้นจึงไม่สามารถเรียกได้ว่า “หายขาด” การรักษานี้จึงหยุดไม่ได้ หรือบางครั้งกินยาไปแล้วหลายเดือนหลายปี มะเร็งบางตัวเกิดดื้อยาขึ้นมา มันก็ปรากฏตัวขึ้นทั้งที่ยังกินยาอยู่ต่อเนื่อง ก็เรียกได้ว่าการรักษาล้มเหลว ไม่หายแน่แล้ว
ยาบางอย่าง และยาสมุนไพร อาจทำให้มะเร็งหยุดโต แต่ยังคงเป็นก้อนอยู่ ไม่หายไป ก็ไม่สามารถเรียกว่า ยานั้นทำให้มะเร็งหาย แค่หยุดโตชั่วคราวแต่มะเร็งไม่ตาย โดยการใช้ยาเหล่านี้อาจให้ผลที่แตกต่างไปในแต่ละบุคคล และบางอย่างยังไม่มีผลวิจัยรับรองทางการแพทย์ว่าสามารถช่วยรักษาได้หรือไม่ หากต้องการใช้ควบคู่กับการรักษาควรแจ้งปรึกษาหมอที่ดูแลก่อนใช้
ถ้ามะเร็งไม่หาย มันก็อาจจะโตขึ้นตามเวลา และหรือกระจายไปอวัยวะอื่นที่อยู่ไกลออกไป ภาษาหมอเรียกว่า “Metastasis” ซึ่งมักไม่ทำให้ผู้ป่วยตายทันที ยังมีเวลาใช้ชีวิตอยู่บ้าง แต่เวลาที่เหลืออยู่นั้นไม่แน่นอน คาดเดาได้ยาก จนเมื่อมะเร็งกระจายไปอวัยวะสำคัญ คือ สมอง ตับ หรือปอด ก็มีโอกาสสูงที่ผู้ป่วยจะเสียชีวิตในเวลาไม่นาน